از دیر باز مطالعۀ زبان مورد توجه فلاسفه و اندیشمندان بوده است ولی از قرن بیستم با تعریف فردینان دو سوسور، زبان شناس سوییسی به صورت یک رشتۀ علمی در آمد و این گونه تعریف شد: علمی که به مطالعه و بررسی زبان می‌پردازد و هدف آن توضیح قواعد دستوری نیست بلکه توضیح و توصیف ساختارهای زبانی، ساز و کار زبان می‌باشد و از این جهت علم است که زبان را به عنوان یک موضوع، مورد مطالعه قرار می‌دهد. زبان شناسی مانند هر علم دیگری، روش‌های تجزیه و تحلیل و توصیف خاص خود را دارد که با مشاهده آغاز می‌شود. مشاهده، توصیف، توضیح و در نهایت قواعد کلی که به صورت نظریه در این حوزه مطرح می‌گردد. لازم به ذکر است که زبان شناسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است از این جهت که پدیده‌هایی را مورد مطالعه قرار می‌دهد که جزء رفتارهای انسان در جامعه تلقی می‌گردد و با دیگر رشته‌های علوم انسانی نیز در ارتباط است همانند فلسفه، روان شناسی، جامه شناسی، تاریخ، جغرافیا و غیره . به همین دلیل زیر شاخه‌هایی همانند روان زبان شناسی، جامعۀ زبان شناسی، و غیره وجود دارد. روان زبان شناسی از تلفیق زبان شناسی و روان شناسی به وجود آمده و پدیده‌های ذهنی انسان را از طریق رفتارهایش بررسی می‌کند برای نخستین بار در سال 1954توسط شارل اسگود (1933) و توماس سبوک (2001-1920) به وجود آمد و رابطه میان زبان و رفتار گفتاری شخص را مورد بررسی قرار می‌دهد. شرایط تولید و درک زبان با رفتار شناسی نظریه‌های نوام چامسکی (1928)، میکائیل باختین (1975-1895) و در نهایت علوم شناختی بسیار پیشرفت کرد و رشتۀ متفاوتی از روان شناسی زبان، به نام روان زبان شناسی شکل گرفت. جامعۀ زبان شناسی، زبان را به عنوان یک پدیدۀ اجتماعی مورد واکاوی قرار می‌دهد. یعنی جامعه بدون زبان نمی‌تواند وجود داشته باشد، زیرا زبان یک وسیلۀ ارتباطی میان اعضای مختلف یک جامعه است. جامعۀ زبان شناسی، زبان را در یک بافت اجتماعی مورد واکاوی قرار می‌دهد. برای اولین بار فلاسفه و همچنین قوم شناسان و جامعه شناسان بودند که مسئلۀ روابط میان زبان و جامعۀ زبانی را مطرح کردند. از جملۀ آنها می‌توان به ویلهلم آمبولت (1835-1767) اشاره کرد که فرهنگ را در ارتباط با زبان مورد بررسی قرار داد و این مسئله را خاطر نشان کرد که تنوع زبانی در ارتباط با تنوع ذهنیت‌ها است . ساپیر (1939-1884) و ورف (1941-1897) هم نشان دادند که بین زبان و شکل تفکر ارتباط وجود دارد. از زیر شاخه‌های جامعۀ زبانشناسی می‌توان قوم زبان شناسی را نام برد که زبان را در بافت جامعه و فرهنگ مورد بررسی قرار می‌دهد یعنی ارتباطات بین زبان و فرهنگی که از این زبان منتج می‌شود. جغرافیای زبان، زبان شناسی جغرافیایی تنوع زبانی را در مکان‌های مختلف مورد مطالعه قرار می‌دهد. واضح است در مکان‌های مختلف تنوع آوایی ، تکواژی یا واژگانی وجود دارد. زبان شناسی و تاریخ هم ارتباطشان در زبان شناسی تاریخی یا در زمانی روشن می‌گردد. شیوه‌ای که زبان‌ها تغییر می‌کنند، دلایل و اثرات این تنوع زبانی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. زبان شناسی تاریخی در واقع در ارتباط با ریشه شناسی زبان می‌باشد که منشأ و تحول واژگان را بررسی می‌کند و حتی امکان پیدا کردن رابطۀ خویشی میان زبانýها و طبقه بندی خانوادۀ زبانی نیز وجود دارد زبان شناسی و فلسفه هم کاملا می‌توانند به هم پیوند خورند. در واقع اولین زبان شناسان فیلسوف بودند نظیر ارسطو، افلاطون (، سن آگوستن و دیگر فلاسفه. ولی فیلسوف آنگونه که زبان شناس به زبان علاقه مند است، توجه نشان نمی‌دهد. زبان شناس به ساختار صوری زبان و جملات یک زبان توجه دارد، در صورتیکه فیلسوف به ساختار منطقی زبان توجه نشان می‌دهد و فلسفۀ زبان به نقش زبان در تاریخ بشریت و رابطۀ میان تفکر و زبان می‌پردازد. در مورد رابطۀ زبان و ادبیات، واضح است که این دو رشته به هم وابسته‌اند. اما ادبیات قبل از هر چیزی یک هنر است، یعنی محصول تخیل و احساس انسانی و ذهنی می‌باشد، در حالیکه زبان شناسی به عنوان علم، عینی و محسوس است. ولی می‌توان با ابزارهای زبان شناسی روی متن‌های ادبی کار کرد و خصوصیات عینی و ملموس آنها را نشان داد و بدین ترتیب آن را از حالت ذهنی خارج کرد. این نزدیکی زبان شناسی با ادبیات موجب به وجود آمدن رشته‌های دیگر از جمله نشانه شناسی، معناشناسی و غیره شده است. زبان شناسی با تاریخ زبان نیز ارتباط تناتنگی دارد که برای نخستین بار در آلمان توسط فردریش آگوست وولف (1759-1824) به وجود آمد. این رابطه که نقد متنی نیز خوانده می‌شود نخستین هدفش بررسی ساختار، مقایسه، رمز گشایی و تحلیل آثار ادبی قدیمی است. در واقع این رشته می‌خواهد فرهنگ و تمدن یک جامعۀ زبانی را از طریق متون نوشتاری به ویژه متون ادبی کشف نماید. نتایج تحقیقات و پژوهش‌های فیلولوژی و زبان شناسی برای تاریخ نگاران، مردم شناسان، تطبیق گرایان و غیره سودمند است. سؤالی که ممکن است ذهن مخاطب را درگیر کند این است که آیا زبان شناسان لزوما چندین زبان می‌دانند؟ نه زیرا موضوع زبان شناسی فقط زبان است و ضرورتا یک زبان شناس چند زبانه، سبک شناس یا ادیب ... نیست. زبان شناس سره شناس یا لزوما استاد زبان هم نیست. او تنها با روش‌های واکاوی زبان می‌تواند آشنا باشد. زبان شناس تنها زبان طبیعی یعنی زبان انسانی را مطالعه می‌کند و نه زبان حیوانات و یا زبان‌های تصنعی نظیر زبان منطق، گل‌ها، رنگ‌ها، پرچم کشورها و غیره. و در زبان شناسان زبان را به عنوان نهادی اجتماعی تعریف می‌کنند که هدف اصلیش برقراری ارتباط میان افراد بشر می‌باشد. زبان نظامی از نشانه‌هاست که خطی بوده و دارای تجزیۀ دوگانه است که در تجزیۀ اول تکواژ و در تجزیۀ دوم واج به دست می‌آید و بر روی دو محور همنشینی و جانشینی عمل می‌کند. زبان پدیدۀ انتزاعی است که با گفتار یا گفتمان به صورت عینی و ملموس در می‌آید. با توجه به اهمیت زبان در ارتباطات و نقش زبان شناسی در واکاوی زبان و متون مختلف، دانستن اصطلاحات به کار رفته در این رشته و یافتن معادل آن در زبان فارسی نیز ضروری به نظر می‌رسد. از این رو جمعی از دانش آموختگان کارشناسی ارشد مترجمی زبان فرانسه دانشگاه شهید بهشتی بر آن شدند تا لغات تخصصی زبان شناسی را گرد آوری کنند. از آنجایی که تا کنون در این زمینه از زبان فرانسوی کاری صورت نگرفته و فرهنگ لغات موجود حاصل ترجمه از زبان انگلیسی به فارسی بوده است، تصمیم گرفته شد تا با تهیۀ این اثر اندکی از خواست و نیاز دانشجویان و دانش پژوهان را در حوزۀ زبان شناسی و زبان‌های خارجی بر آورده شود. این مجموعه شامل واژه‌های زبان شناسی است که عمدتا در متون دانشگاهی به چشم می‌خورد. مترجمین و متخصصین حوزۀ زبان شناسی به ویژه دانشجویان زبان‌های خارجی نیز می‌توانند از این اثر بهره ببرند. زیرا اغلب آثار موجود در این حوزه در قالب نظریات زبان شناسی‌اند و کمتر اثری به ترجمۀ تخصصی واژگان پرداخته است. امری که دانشجویان را با مشکل مواجه کرده است. زیراهنگام مطالعۀ متون زبان شناسی و با مراجعه به فرهنگ لغات عام، قادر به یافتن معنای دقیقی برای کلمات در این شاخه نیستند. به همین علت سعی شده است با ارائۀ یک یا چند واژۀ معادل، درک متون برای مخاطبین تسهیل گردد. شایان ذکر است که با توجه به گستردگی مباحث زبان شناسی و زیر شاخه‌هایی که وجود دارد، این فهرست کامل نیست اما امید است گامی موثر در این زمینه برداشته شده باشد. در پایان لازم است از خانم‌ها ساغر جاویدپور، محیا احمدی پور، بهنوش مقربی و هانیه صفامنش تشکر نمایم که با تلاش و کوشش خود توانستند سهمی در پیشرفت جامعۀ علمی ایران داشته باشند. مرضیه اطهاری نیک عزم مرداد ماه 1398